Przestrzeń publiczna podlega stałym zmianom. Pojawiają się nowe obiekty, stare są odnawiane, przebudowywane lub popadają w stopniową degradację. Pewne otacza się opieką, inne z premedytacją niszczy. Zdarza się, że dopiero po wielu latach niektóre z nich się odkrywa, często nadając im nowe znaczenie i wiążąc z nimi nowe opowieści. Odwieczność, niezmienność są tylko naszą projekcją. Tym razem zastanawialiśmy się nad rolą i znaczeniem monolitycznych modeli historii, które choć są popularne, niosą z sobą ogromne ograniczenia, wręcz wpływają na znaczne zubożenie dyskursu – i symboliki przestrzeni publicznej.
Wypadki we Wrześni w 1901 r.
Jak bumerang powracają do nas tzw. ważne daty z historii. Ostatnio przekonywaliśmy, że nie mogą one dominować w przekazie, że opowieść o historii nie jest ich wyliczeniem, choć oczywiście pełnią one rolę punktów orientacyjnych w rzece czasu.
Są też wdzięcznym powodem pomyłek… Jeden z nas podjął temat wypadków we Wrześni i … pomylił datę. Zdarza się, nawet specjalistom. A może takie potknięcie pokazuje, że pewne wydarzenia odchodzą już w przeszłość, tracą na aktualności, czy ładunku emocjonalnym.
Nieużywane, zacierają się w pamięci. Ale do czego służy choćby ten wpis? Datę można skorygować, a przy okazji dotknąć kilku nowych wątków…
Manipulacje architekturą
Lektury mijającego tygodnia trochę narzuciły nam temat na ten odcinek. Przykłady obchodzenia się z architekturą i nadawanie jej nowego znaczenie były pretekstem do rozważań o obywatelskości, tożsamości, spójności społecznej. Pojawił się nawet park w Ankarze i ich rekonstrukcja na potrzeby kolejnych rządów Turcji. Tak, historia może być narzędziem, które z powodzeniem można stosować w technikach manipulacyjnych.
Przytoczyliśmy też przykład dolnośląskiej Świerzawy i placu Zamkowego. Przed wojną, Burgplatz, służył jako element budowania lokalnej tożsamości miasta i jego mieszkańców. I choć w rzeczywistości zamek nie istniał, do tej tradycji nawiązano po 1945 roku. W pierwszych wykazach polskich nazw ulic ponownie pojawił się plac Zamkowy.
Zmienił się jednak sens odnoszenia do ‘zamku’. Po 1945 r. symbolizował on nie tyle dumę z lokalnych korzeni i potęgi miasta u jego zarania, lecz związek z Piastami, zwłaszcza ‘polskim’ Bolkiem I, założycielem miasta. Niemiecki zamek odszedł w przeszłość na fali polonizacji, jego miejsce zajęły polskie korzenie Śląska.
Pomniki poległych
Podobnym zabiegom poddano także tzw. małą architekturę. Do nich zalicza się między innymi pomniki poległych, które na Dolnym Śląsku zachowały się w stosunkowo dużej liczbie. Jednak po 1945 roku, jeśli nie zostały zniszczone, często zmieniały swe przeznaczenie. Z pomników robiono np. kapliczki. W ten sposób, paradoksalnie ratowano te zabytki przez dewastacją czy zniszczeniem.
Zwrócenie uwagi na sam pomnik jednak nie wystarcza. Warto uwzględnić całe założenie, także okoliczną roślinność. Przykład ciekawej adaptacji miejsca po pomniku poległych znajdziemy w jednej z dzielnic Wrocławia, Klecinie. Na cokole ustawiono kapliczkę, a w ostatnich latach dosadzono nowe drzewa, związane z pamięcią o zbrodni w Katyniu.
Wkładki regionalne do podręczników historii
Jednym z problemów kształcenia historycznego jest edukacja regionalna. Przed laty istniała ścieżka przedmiotowa. Zwykle w podręcznikach szkolnych, pisanych z pozycji narodowej/państwowej brak jest zwrócenia uwagi na konteksty regionalne czy lokalne. Często historia jest traktowana jak monolit, uważa się ją za skończony model (nie dotyczy to tylko szkoły).
Jak przekonujemy, historia rozpada się na różne warianty. By poprawnie ją odczytać, trzeba porzucić myślenie w kategoriach jednolitej metanarracji narodowej i przyjrzeć się jej różnym nurtom.
Dotyczy to także historii bliskiej, związanej z naszymi małymi ojczyznami.
WYMIENIONE W AUDYCJI PUBLIKACJE:
Krzysztof Ogiolda, Jubileuszowe rozmowy na 30-lecie TSKN na Śląsku Opolskim (1990-2020), Opole 2020.
Ewa Dawidejt-Drobek, Wiesław Drobek, Nowe dawne obiekty w przestrzeni publicznej miast Śląska Opolskiego w kontekście tożsamości lokalnej i pamięci przeszłości, ‘Prace i Studia Geograficzne’, 63 (2013), z. 4, ss. 83-105
Müge Akkar Ercan, ‘Evolving’ or ‘lost’ identity of a historic public space? The tale of Gençlik Park in Ankara, ‘Journal of Urban Design’, 22 (2017), No 4, s. 520–543.
Brian Graham, The Past in Europe’s Present: Diversity, Identity and the Construction of Place, w: Modern Europe. Place, Culture, Identity, red. B. Graham, London, Arnold, 1998, s. 19-49.
