Nie każda popularna, fikcyjna opowieść jest mitem. Warto odróżnić legendy, propagandę, wszelkiego typu narracje o dydaktycznym czy pragmatycznym charakterze od mitu. Mit to szczególnie podniosła, ale też bardzo ogólna forma, która obrasta treścią w zderzeniu z konkretnym kontekstem kulturowym. A jednocześnie opisuje i wyjaśnia fundamentalne kwestie związane z funkcjonowaniem danej społeczności – początek świata, początek wspólnoty, najważniejsze elementy przyjętego przez grupę zespołu wartości. W dodatku mit ma kościec wspólny, przenikający wiele kultur, obecny w wielu narracjach ponad czasem i przestrzenią.
Mit jako fundament kultury
Mit czai się czasami w zupełnie nieoczywistych miejscach, ale jest stale obecny – bo stanowi fundament kultury. W tym sensie mity narodowe, mity początków mogą różnić się szczegółami treści – często kluczowymi dla zrozumienia lokalnej kultury i zachowań związanych z nią społeczności – ale wspólne mają najważniejsze, konstytuujące opowieść przesłania i schematy narracyjne. Co istotne, w obrębie jednej społeczności mogą funkcjonować różne, czasami wręcz sprzeczne mity „założycielskie”.
Konkurujące mity
Zdarza się, że zwalczają się wzajemnie w pewnych okresach czasu, zdarza się, że dopełniają, by umożliwić zmianę społeczną, wymusić krok w nowym kierunku. Świetnym przykładem narracji spójnej, a przecież wypełnionej mitami o sprzecznym charakterze jest Biblia. Tu różnica między przesłaniem Starego i Nowego Testamentu, a nawet poszczególnymi księgami Starego Testamentu jest głęboka i niezaprzeczalna. A mimo to, Księga stała się fundamentem dla kultury wyrastającej z dziedzictwa niewielkiego, wręcz marginalnego ludu bliskowschodniego a wpływającej dziś na cały świat.
Mity narodowe
Mity narodowe wyrastają na pożywce bieżących potrzeb, ale ich treść zasadza się na głębokich pokładach doświadczeń historycznych. Nie da się ich odrzucić, zakopać i zapomnieć – bo są one obecne stale w kulturze: w zwrotach codziennego języka, w słowach wypowiadanych podczas spotkań prywatnych i uroczystych, w kalendarzu świąt i w zabytkach sztuki.
Rozbrajanie mitów
Ale mity można zrozumieć, można w ten sposób rozbroić to, co nieświadomie popycha nas do działań, których – być może – świadomie byśmy nie wykonali. Zresztą, niezależnie od wszystkiego: mity łączą nas wszystkich, bo są częścią – wysoko cenioną i głęboko ukrytą jednocześnie – naszej kultury. Jeśli chcemy siebie nawzajem zrozumieć, musimy dostrzec i zrozumieć mity, którymi żyjemy.
