Niektóre tematy naszych rozmów rodzą się spontanicznie. Są odpowiedzią na potrzebę chwili. Tak było i tym razem. Podejmowane tematy zmuszają nas jednak do zastanowienia i głębszej refleksji. Tym razem rozmawialiśmy o fenomenie ucieczki poprzez wieki. Przykładów z historii jest niezliczona ilość. Pytaliśmy o perspektywy, z jakich rozpatrujemy to zjawisko.
Były (są) to doświadczenia pojedynczych osób, ale też całych narodów czy państw. Uciekać oznaczało nie tylko przemieszczać się, szukać lepszego miejsca. Ruch ten był wywoływany przymusem sytuacyjnym, zagrożeniem nie tylko dla mienia, ale i życia. Takie momenty przełomowe jak wojny (atak zewnętrzny, wojna domowa), epidemie czy – zwłaszcza ostatnio – zmiany klimatyczne wpływają na decyzje o ucieczce. Ucieczki nie są jednak ruchami tylko w jednym kierunku.
Często po ustaniu przyczyn, następują także powroty. Co to oznacza dla powracających? Zdarza się, że nie mają do czego wracać, na nowo muszą budować swoją egzystencję. Nawet jeśli powrót nie jest związany z tym problemem, to doświadczenie ucieczki, w niektórych przypadkach traumatyczne przeżycia, towarzyszą ich uczestnikom przez całe życie.
Ucieczka może mieć także znaczenie symboliczne. Raz jest konieczna, by uratować siebie, naród czy państwo, innym razem jest zwykła kapitulacją lub skutkiem błędów. Staje się niechcianym, ale nieuniknionym finałem źle prowadzonych działań, błędnych decyzji, które jakby w fatalistycznym przymusie są raz po raz podejmowane. Andrzej Mleczko, na jednym ze swych rynków pokazał kiedyś taką rejteradę dwóch rycerzy uciekających z pola walki. Po raz kolejny zostali pokonani, a dotychczasowe sposoby tłumaczenia sobie klęsk już im nie wystarczały. Stąd komentarz jednego z umykających pod gradem strzał przeciwnika wojów, że ma już dość moralnych zwycięstw… Ile wszak można brać w skórę?
Ucieczka w tym przypadku może być próbą przecięcia pewnego wzoru zachowania się sytuacji, w które znajdują się nieraz całe narody. Czy jest to możliwe? Jakie warunki muszą być spełnione? Czy przekuwanie klęsk w moralne zwycięstwa, którym wzmacnia się zagrożona tożsamość jest skuteczne?
Dla mitologii narodowej takie pytanie ma bez wątpienia ogromne znaczenie. Warto się jednak również zastanowić, co ono oznacza dla rozwoju społeczeństwa obywatelskiego?
