Podręczniki różnych typów towarzyszą nam od szkoły do studiów, stanowią główny środek dydaktyczny. Jaka jest jednak ich przyszłość w cyfrowym świecie? Czy nadal spełniają swoją rolę podstawowego zasobu wiedzy? Czy podręcznik można traktować w oderwaniu od polityki państwa czy dyskursu międzynarodowego? Jaki jest podręcznik naszych marzeń? Jak powinna wyglądać dydaktyka szkolna i uniwersytecka? Czy przykładamy wystarczającą uwagę do problemu kształcenia? To tylko niektóre pytania, na które szukamy odpowiedzi. W rozmowie pozostawiamy jednak dużo miejsca naszym słuchaczom na własne przemyślenia. To nie są tematy nowe, jednak – w obliczu czekających nas różnorakich zmian – dyskusja o nich nadal jest aktualna.
Powrót klasyki
Zaczęliśmy nietypowo, bo od… komiksu. A w zasadzie od zastanowienia się nad fenomenem Kajka i Kokosza, dzieła Janusza Christy, które właśnie weszło na ekrany telewizorów. Komiks – dla nas żywe wspomnienie dzieciństwa – prowokuje do porównań z innym dziełem pop-historycznym, komiksem René Goscinnego i Alberta Uderzo o przygodach Asteriksa i Obeliksa.
Ten fenomen kieruje uwagę na narratywizowanie historii w przestrzeni publicznej, wykorzystywanie obrazów – w tym grafitti. Trochę różnimy się w ocenie tego fenomenu we Wrocławiu.
Ale ta dyskusja o klasyce skierowała naszą uwagę na dwie lektury, wręcz klasyczne już podręczniki – Arno Borsta o formach życia człowieka w średniowieczu i Warrena Browna o przemocy w średniowieczu.
”Zamknięte” i „otwarte” podręczniki
Obie prace w swoich latach bardzo ważne, wręcz – w przypadku Borsta – przełomowe w podejściu do poznawania przeżywania świata przez ludzi minionych, głęboko różnią się w sposobie przedstawiania najistotniejszych dla autorów treści.
Borst zgodnie z tradycją niemiecką klasyfikuje, organizuje, porządkuje i buduje zamkniętą strukturę. Innowacyjną – ale zamykającą czytelnika w precyzyjnie skonstruowanym świecie.
Brown pisze o jednym fenomenie – przemocy – ale choć buduje teorię jej funkcjonowania w średniowieczu, teorię o ambicji tłumaczenia korzeni współczesności, to rozpatruje świat przez pryzmat mikrohistorii, przypadków, głębokiej interpretacji – ale świadomie zostawiając miejsce dla dyskusji, krytyk i rozwijania innych obrazów przeszłości.
Podręcznik w nauczaniu historii
Świadomie dyskutujemy szerzej o tych pracach, bo też tematem przewodnim odcinka jest podejście do podręczników w nauczaniu historii. Choć miejscami staramy się wyjść poza naszą działkę.
Z jednej strony podręczniki są niezwykle istotnym elementem kształcenia – czy to szkolnego, czy akademickiego. Z drugiej strony – choć tu nie we wszystkim się zgadzamy – nie powinny być dominującym narzędziem w procesie nauczania.
Wskazujemy, że podręczniki szkolne różnią się od akademickich w tym, że są w większej mierze poddane kontroli i kształtowaniu przez czynniki państwowe. Dopuszczenie do użytku w szkołach, recenzenci, minimum programowe mocno kształtują treść i układ tej treści w podręcznikach szkolnych.
Piszący podręczniki akademickie mają więcej wolności. Jednocześnie mocno dyskutujemy nad tym, czy i w jakim zakresie uczelnie są odpowiedzialne za zdominowanie edukacji szkolnej przez podręczniki, czasami wręcz zastępujące nauczyciela, który jedynie 'realizuje’ podręcznik.
Podręcznik a edukacja
W tym sensie edukacja staje się więźniem zamkniętego formatu edukacyjnego. Nie jest to przecież nieuniknione. W wielu modelach kształcenia podręcznik jest tylko jedną z wielu pomocy edukacyjnych.
Miejscem, do którego można zajrzeć, wykorzystać do inspiracji, ćwiczeń z analizy tekstu, czy wreszcie uporządkowania struktury narracyjnej. Ale historia nauczana tylko z podręcznika – to przedmiot nudny, bo ograniczający kreację, radość z poznania. Podręczniki otwarte, zapraszające do aktywności uczniów to wciąż rzadkość.
Takim miały być e-podręczniki tworzone już niemal dekadę temu w ramach prac MEN nad cyfryzacją edukacji. Dziś ten projekt przeszedł tyle zmian, że niewiele zostało z pierwotnej idei otwartego podręcznika, dostosowującego się do potrzeb ucznia, indywidualizującego jego układ, układającego go wspólnie z nauczycielem.
Ostatecznie jednak wierzymy, że podręcznik ma przyszłość – ale wiele zależy tu od edukacji akademickiej, przygotowania nauczycieli do pracy aktywizującej z uczniami, wreszcie klimatu w szkołach pozwalającego na wolną, swobodną i aktywną pracę ucznia i nauczyciela. Podręcznik to tylko jeden z wielu tekstów – jak z niego korzystamy w dydaktyce, zależy tylko od nas.
WYMIENIONE W AUDYCJI PUBLIKACJE I MATERIAŁY:
Warren C. Brown, Violence in Medieval Europe, Lndon/New York, Pearson, 2011.
Fundacja Kreska im. Janusza Christy.
Archiwalny wywiad z Januszem Christą [VIDEO]
