O problemie prekariatu naukowego wspomnieliśmy już w ostatnim odcinku. W obecnym poszliśmy za tym tematem. Punktem wyjścia była sytuacja w Niemczech, przede wszystkim skala tego zjawiska, która nas zaskoczyła, bo kłóci się z pewnym stereotypem. Okazało się, że problemem tym objęta jest znaczna liczba osób. W czasie rozmowy zastanawialiśmy się, na ile jest to specyfika niemiecka, a na ile mamy z tym problemem do czynienia także u nas, choć w mniejszej jeszcze skali. Tłem naszej rozmowy były lektury oraz rocznice. Jedna z rocznic to 20-lecie Wikipedii, największego internetowego rezerwuaru wiedzy i dostępnego powszechnie dla każdej zainteresowanej osoby. Jest to oczywiście okazja do świętowania, ale też krytycznego spojrzenia.
Lektury, lektury
W naszym wyborze lektur nie kierujemy się nowościami, lecz publikacjami, z których korzystaliśmy w czasie naszej pracy. Nie jest to więc klasyczny przegląd, lecz relacja, fakt, wręcz sprawozdanie. Często jest jednak tak, że otrzymujemy dużo książek, sporo też kupujemy. Po inne sięgamy w zależności od opracowywanego tematu.
W informacji o naszych lekturach znalazły się tym razem katalogi książek, mapy, katalogi wystawowe, zbiór aforyzmów i artykuły naukowe.
O fenomenie katalogów książek z nowościami warto pamiętać. Są jeszcze wydawnictwa, zwłaszcza zagraniczne, które przy tej okazji potrafią zachwycić szatą graficzną, bogactwem oferty wydawniczej. Przez chwilę rozmawialiśmy o niemieckim wydawnictwie Steidl, które od lat wydaje m.in. dzieła G. Grassa. Do katalogu zawsze są dołączone próbki książek.
Naszą uwagę przykuła także mapa Wrocławia – przewodnik po miejscach, gdzie zachowane są niemieckie napisy, ślad po Breslau. Pięknie wydana, z bardzo dobrym wstępem wrocławianisty, Macieja Wlazło, jest ciekawą ofertą poznawania metropolii nad Odrą, zwłaszcza teraz w okresie pandemii, bo gwarantuje długie spacery.
Wychodząc od tej publikacji, mówiliśmy o palimpseście, jakim jest współczesna nauka, posiłkując się artykułem o problemie tożsamości w średniowieczu.
Nasz przegląd zamknęły tom aforyzmów niemieckiego pisarza Volkera Brauna i katalog z wystawy poświęconej plebiscytowi na Mazurach (wykaz publikacji na końcu tekstu).
Wikipedia
W czasie przeglądania nowości naszą uwagę zwróciła publikacja poświęcona historii Wikipedii. Być może wkrótce zapoznamy się z jej treścią. Pretekstem jej wydania jest przypadająca w tym roku 20 rocznica utworzenia tej największej encyklopedii, która dostępna w wielu językach jest dzisiaj jednym podstawowych źródeł informacji. Jednocześnie powstanie Wikipedii i jej szybkie upowszechnienie przyczyniło się do upadku tradycyjnych, papierowych, encyklopedii.
Nie mogły one nadążyć z aktualizacjami, wydawanie ich przestało być opłacalne. A przecież często w opracowaniu takich encyklopedii uczestniczyły przez lat całe zespoły specjalistów. I właśnie zespół autorów to też znacząca cecha, która różni Wikipedię od tradycyjnej encyklopedii.
Autorem Wikipedii może być każdy z nas, oczywiście istnieją zasady, należy się do nich stosować. Artykuły w Wikipedii są jednak różnej jakości. Możliwość skonfrontowania przekazywanych informacji z innymi wersjami językowymi i to przez jedno kliknięcie stanowi duże ułatwienie poszerzania wiedzy i jej weryfikowania. Ale jest to też okazja do poznawania i konfrontowania różnych kultur i zawartych w nich wizji świata.
Bez wątpienia powstanie Wikipedii to znaczące wydarzenie epoki cyfrowej. Dostrzeżono to już wcześniej, w Słubicach przed kilku laty odsłonięto pomnik poświęcony jej i jej twórcom.
Prekariat naukowy
Jednak hasła prekariat naukowy nie znajdziemy w polskiej Wikipedii. Nie ma też odnośników do innych wersji językowych. Czy to oznacza, że pojęcie, które zaczerpneliśmy od naszego niemieckiego sąsiada, w Polsce nie istnieje?
W tym miejscu warto przypomnieć niektóre fakty odnoszące się do sytuacji za Odrą. Aż 93% niemieckich akademików ma czasowe umowy o pracę, które w naszych warunkach nazwalibyśmy „śmieciowymi”. Często po skończeniu projektu (np. doktoratu), chcąc dalej się kształcić i kontynuować karierę naukową (habilitacja), zmuszeni są pokrywać wszelkie prace z własnym środków, nierzadko z zasiłku dla bezrobotnych. Częste jest także w ich przypadku wykonywanie wszelkich prac nieodpłatnie: pisanie wniosków grantowych czy artykułów do komercyjnych czasopism wysokopunktowanych itd.
W przypadku Polski problem taki (jeszcze) nie istnieje w tej skali. Obserwujemy wszakże ogromną niepewność, zwłaszcza w naukach społecznych czy humanistycznych, która związana jest z często zmieniającym się prawem i wymogami stawianymi przed naszymi dyscyplinami. Miejsc zatrudnienia dla młodych doktorów także brakuje.
O ile jeszcze z panującymi warunkami w kraju jakoś możemy sobie poradzić, to sytuacja na rynku globalnym wygląda już całkiem inaczej. We współczesnej nauce dyskurs międzynarodowy to oczywistość. Uczestniczy w nim wielu, jednak udział w nim związany jest z ogromnymi nakładami na naukę. Tylko nieliczni są w stanie na tyle wcześnie zgromadzić odpowiedni kapitał wiedzy i dokonań, by zabezpieczyć właściwe finansowanie badań.
Gros badaczy, zwłaszcza w krajach o skąpych nakładach na naukę, jest zmuszona walczyć o zdobycie dostępu do najwyższej jakości laboratoriów, bibliotek, konferencji, często inwestując własne środki – lub pogodzić się ze swym prowincjonalizmem.
W przypadku polskim od lat można zauważyć dużą polaryzację środowiska naukowego. Ponieważ jesteśmy zależni od mecenatu państwa czy samorządów, sytuacja jest często zmienna, brak stabilizacji w tym zakresie negatywnie odbija się na uczestnictwie w dyskursie naukowym tak w kraju, jak i zagranicą. Otwartym zostawiamy pytanie – czy prekariat naukowy nie umyka uwadze także dlatego, że… los naukowców niewiele interesuje społeczeństwo. Do kolejnej katastrofy. I na krótko?
Wymienione publikacje (w kolejności omawiania):
- Steidl. Frühjahr 2021, Göttingen 2021.
- Spod tynku patrzy Breslau. Unter dem Verputz lugt Breslau hervor.
- Ełk 1920. Plebiscyt na Mazurach, pod red. Jakuba Knyżewskiego i Rafała Żytyńca, Olsztyn 2020.
- Volker Braun, Sich üben, ein Mensch zu sein. 99 Handstreiche. Trenować bycie człowiekiem. 99 myśli zuchwałych, Übersetzung / przekład Marek Zybura, Wrocław 2020.
- Timothy Reuter, Whose race, whose ethnicity? Recent medievalists’ discussions of identity, in: Medieval Polities and Modern Mentalities, ed. Janet Nelson, Cambridge University Press, 2006, pp. 100-108
