Ten tytuł może wywoływać różne skojarzenia. Może się pod nim kryć zagmatwanie historii, ale też wzajemne oddziaływanie w historii. Przetłumaczenie niemieckiego określenia „Verflechtungsgeschichte” nie tylko nam sprawia kłopot. Jest jednak ciekawym podejściem badawczym, stosowanym od lat, choć z różnym natężeniem. Temat ten wywołał jeden z nas, a razem obiecaliśmy przegląd książek. Skoncentrowaliśmy się zatem na pokazaniu Świąt Bożego Narodzenia jako „zapętlonej” historii, obfitującej w niezliczoną ilość wpływów, rytuałów, wykraczających poza proste wytłumaczenie.
”Zapętlona” historia
Przed kilkoma tygodniami do niemieckich księgarń trafiła bardzo ciekawa publikacja na temat historii Niemiec. Wyróżnia się wyraźnie odmiennością ujęcia. Na ogół czytelnik spotyka się z tradycyjnymi opracowaniami, prowadzącymi go od czasów najdawniejszych po współczesność, albo – jak uczynił to przed laty w przypadku historii Polski, Norman Davies – od współczesności po czasy najdawniejsze. Ten ostatni sposób ujęcia rzadko jest wszakże stosowany, choć może inspirować do niestandardowych refleksji.
Wspomniana książka nie jest typową syntezą. Jest to pierwsza historia narodowa napisana z punktu widzenia globalnego. Tytuł publikacji wyraża jednocześnie program: Niemcy: Globalgeschichte einer Nation (Niemcy: Historia globalna pewnego narodu). Autorami tomu, którego redaktorem jest Andreas Fahrmeir, są znani historycy niemieccy, których wspierają przy niektórych aspektach badacze zagraniczni.
Publikację podzielono na rozdziały, w ramach których wyróżniono daty.
Rozdział autorstwa Jürgena Heyde został poświęcony początkom relacji miedzy Niemcami a Polską w średniowieczu i nosi tytuł „Verflechtung und Herausforderung – Das Reich und das entstehende Polen” („Zapętlenie” i wyzwanie – Rzesza i powstająca Polska).
Zastosowane przez historyka określenia „Verflechtung” nie było oczywiście całkowicie pionierskie, jednak nie jest ono często spotykane w badaniach. Narracja, której pojęcie to jest nicią przewodnią, wymaga dużej wiedzy, ale także zmiany perspektywy postrzegania relacji.
Nie chodzi w tym przypadku o badanie stosunków bilateralnych, lecz ukazania wzajemnego oddziaływania, przenikania się, wieloaspektowych związków.
Książka „Deutschland…” była jedną z kilku publikacji, które przedstawiliśmy na początku rozmowy (wykaz tytułów zamieszczamy poniżej).
Kluski z makiem vs kutia
Jednym z przykładów „zapętlenia” w historii może być obchodzenie Świąt Bożego Narodzenia. Związane jest z rytuałem, który ulegał licznym modyfikacjom. Wpływ na to miało położenie Polski, oddziaływanie państw sąsiednich, zróżnicowanie narodowe i religijne.
Do rytuału stopniowo weszły, szopki, różne potrawy, pasterka i kolędy, choinki i prezenty. Pierwsza gwiazda na niebie otwierała świąteczny czas, w którym religijne treści i gesty sakralizowały stół i potrawy, stanowiące kanon kuchni uznawanej przez nas obecnie za typowo polską.
Zmiany granic po 1945 i przesiedlenie ludności polskiej ze wschodu na zachód nie pozostało jednak bez wpływu na tradycję obchodzenia świat. Polska stała się narodowo homogeniczna, ale polska Wigilia zachowała ślady odrębności regionalnych, wpływów innych grup etnicznych.
W rodzinach mieszanych, to jest złożonych z osób wywodzących się z różnych części przedwojennej Polski, do dziś widać ślady dawnych odrębności kuchni. Obok klusek z makiem na wigilijnym stole miejsce ma i kresowa kutia.
Jednak w ostatnich latach pojawiło się kilka niepokojących sygnałów, że i ta tradycja w „płynnym” świecie konsumpcji może ulec osłabieniu. Wpływ na to mają działania marketingowe sieci handlowych, ale także głębokie zmiany obyczajowe, laicyzacja społeczeństwa, konsumpcjonizm.
Następuje swego rodzaju atomizacja świętowania i ogólne zeświecczenie, w którym udekorowana choinka i prezenty wypierają żłóbek i religijny sens. Coraz częściej wybiera się nie święta w domu w kręgu rodzinnym, lecz w hotelu w górach czy nad morzem (rzecz jasna, nie podczas pandemii, ale liczba głosów pełnych żalu z tego powodu, dowodzi, że Polakom taka forma „świętowania” przypadła do gustu).
Czas do świętowania
Boże Narodzenie, niezależnie od tego czy z kluskami, czy bez, czy z karpiem, czy z owocami morza, z rodziną u boku czy hotelowymi gośćmi w pobliżu, jest czasem radości, wytchnienia, nowych nadziei. Kończy się stare, rodzi się nowe.
Przed kilkoma dniami na UWr odbył się szczególny koncert. Zagrał go zespół złożony z polskich i zagranicznych studentów (UniOrchestra). W prezentowanych utworach można było odnaleźć wszystkie elementy związane z obchodzeniem świat Bożego Narodzenia.
Jest to kolejny przykład, że – nawet jeśli istnieją pewne różnice – przekaz świąt jest jednoznacznie rozumiany i odczuwany, niezależnie od kraju pochodzenia, narodowości czy religii.
Nagrany przez nas podcast jest ostatni przed świętami i nowym rokiem. Chcielibyśmy, by pokazany przez naszych studentów entuzjazm i świeżość udzieliły się nam wszystkim, byśmy, mimo ograniczeń, czas świąteczny wykorzystali do pogłębienia relacji z naszymi bliskimi, do niespiesznej lektury, do długich spacerów.
Mijający rok często nas zaskakiwał i boleśnie doświadczał, ale na szczęście się już kończy. Z nowym wiążemy wiele nadziei. Dotyczą one także naszego podcastu, któremu nigdy dość nowych słuchaczy i nowych tematów. Do siego roku!
Wymienione w podkaście publikacje i kursy
30 lat Towarzystwo Społeczno-Kulturalnego Niemców na Śląsku Opolskim na fotografiach, Opole 2020 (wydanie polsko-niemieckie).
Deutschland: Globalgeschichte einer Nation, wyd. przez Andreasa Fahrmeira, München 2020.
Listy milenijne, pod red. Wojciecha Kucharskiego, Wrocław 2020.
Mizera Piotr, Przyjazd pierwszej grupy polskich pocztowców do Wałbrzycha w dniu 3 sierpnia 1945 r., Wałbrzych 2020 (maszynopis).
Odsłony Cata. Stanisław Mackiewicz w listach, wybór Natalia Ambroziak, Warszawa 2020.
Uroczyste wręczenie Nagrody Viadriny Polsko-Niemieckiej Komisji Podręcznikowej w czerwcu 2017 oraz Agnieszce Holland w maju 2019, Frankfurt n. 2020 (Pisma Uniwersyteckie, nr 38).
David Sparks, Paperless Field Guide.
